Onwaarschijnlijk onderzoek: eerst lachen, dan denken
Utrecht, Domplein 29, Aula van het Academiegebouw
Op t randje
Wittgenstein, Darwin, Freud en Einstein braken met het verleden en leidden ons een nieuw paradigma in. Maar niet iedere breuk met traditie vindt wetenschappelijke navolging. Wie bepaalt welke kant het onderzoek uitgaat? Is dat de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen - het ‘forum, geweten en de stem’ van de wetenschap in Nederland? Of is dat de burger? Hoe vaak je artikel wordt gedownload is steeds belangrijker. Net als scoren in de media.
Kennis komt soms uit onverwachte hoek. Terwijl de wetenschappelijke status van een dubbelblind medicijnonderzoek tamelijk onbetwist is, wordt onderzoek naar bijna-doodervaringen ongrijpbaar gevonden. Is dat terecht? In de Geestes-, Bèta- en Sociale wetenschappen wordt op verschillende manieren onderzoek gedaan. Hoe ga je om met onderwerpen die zich op de snijvlakken hiervan bevinden?
Censuur weerhield honderd jaar geleden de Britse George Murray Levick ervan om zijn observaties van het pikante seksleven van pinguïns te publiceren. Wat zijn de taboes binnen de wetenschap van vandaag en wat levert het op als je die doorbreekt?
In deze serie gaan we op zoek naar ’t randje van de wetenschap. Wat mag je je als wetenschapper in moreel en methodisch opzicht veroorloven?
Studiewaardeerbaar
Dit programma is voor alle studenten te volgen als onderdeel van de cursus Wetenschapsfilosofie (201200030) voor 7,5 ECTS en wordt georganiseerd i.s.m. de faculteiten Bètawetenschappen, Geesteswetenschappen en Sociale Wetenschappen. Studenten schrijven zich in voor de cursus via Osiris. Alle andere bezoekers zijn uiteraard ook gewoon van harte welkom en voor hen is inschrijven niet nodig. Studenten dienen om 19.45 uur aanwezig te zijn.
Wanneer woensdagen vanaf 6 februari
Waar Aula van het Academiegebouw
Tijd 20.00 tot 21.30 uur
Programma
Woensdag 6 februari
In naam van de wetenschap
Prof. dr. Hans Clevers (president KNAW)
Woensdag 13 februari
Aan de andere kant
Pim van Lommel (Cardioloog en auteur Eindeloos bewustzijn)
Woensdag 20 februari
Buitenbeentjes
Prof. dr. Paul Ziche (Wijsbegeerte, UU)
Woensdag 27 februari
Wetenschap in de media
Hans van Maanen (Wetenschapsjournalist)
Woensdag 6 maart
I like wetenschap
Prof. dr. José van Dijck (Vergelijkende Mediastudies, UvA)
Woensdag 13 maart
Film: Das Experiment
Film en discussie met prof. dr. Liesbeth Woertman (Psychologie, UU) €5 entree. Let op: Deze avond duurt tot 22.00 uur.
Je kunt de introductie en discussie thuis live meekijken of later terugzien, de film zelf niet.
Woensdag 20 maart
‘Ranking’ en rangorde
Dr. Sarah de Rijcke (Centrum voor Wetenschap- en Technologische Studies, LEI)
Woensdag 27 maart
Onwaarschijnlijk onderzoek: eerst lachen, dan denken
Kees Moeliker (Ig Nobelprijswinnaar en conservator Natuurhistorisch Museum Rotterdam)
Leestips en links
Specifieke leestips per lezing:
In naam van de wetenschap
- Wat is precies het beleid en de missie van het KNAW?
- 'Who discovered stem cells?' whodiscoveredit.com
- 'Academici frauderen vaker dan instituten meldden', NRC Handelsblad, 25 oktober 2012
- Door Diederik Stapel's fraude gaan wetenschappers kritischer naar zichzelf kijken. 'Lieg niet, steel niet', Floor Boon, de Groene Amsterdammer, 14 november 2012
- Studenten hebben een ethische code opgesteld. Het is niet zozeer een handleiding met regels, maar een document waar aan de hand van dilemma's en tips studenten te gidsen bij het schrijven papers.
- Hoe kun je het vertrouwen in je beroepsgroep herstellen als medisch specialist of bankier? 'Geen regels maar waarden,' Timor El-Dardiry, De Volkskrant, 7 oktober 2012
- Tips, achtergronden en training bij zoeken naar en omgaan met wetenschappelijke informatie: LIBGUIDES van de UU
- Volgens Hans Clevers is een rem op de publicatiedruk niet nodig. Lees hier het artikel in DUB n.a.v. de lezing van Clevers bij Studium Generale.
Aan de andere kant
- Eindeloos bewustzijn. Pim van Lommel, Uitgeverij Ten Have 2009
- Eindigt ons bewustzijn bij de dood? 'De Hemel is een oneindige paddotrip. Je hoort kleuren en ziet geluiden.' NRC Handelsblad, 8 oktober 2012
Buitenbeentjes
- In de vroegmoderne tijd konden wetenschappers niet zomaar tegen de macht en ideeën van de kerk ingaan. Wetenschappers die volgens de kerk over 't randje gingen werden meer dan eens vervolgd. 'Wetenschappers gestraft,' Hoe?Zo! Radio, 26 oktober 2012
- Ontspoorde wetenschap - Frank van Kolfschooten: boek over fraude, plagiaat en academische mores
- Het beeld van de eenzame, geniale wetenschapper is romantisch en misschien wel iets dat voorgoed tot het verleden behoort. Is het eenzame genie uitgestorven? Lees het artikel op Wetenschap24 (30 januari 2013)
- Hoe stel je pseudowetenschap vast? 'Diagnosing pseudoscience' (pdf), hoofdstuk 8 uit Philosophy in crisis: the need for reconstruction, M. Bunge (2001)
- Welke tactieken gebruiken parapsychologen om wetenschappelijke erkenning te krijgen? H.M. Collins en T.J. Pinch 'The construction of the paranormal: nothing unscientific is happening' (pdf)
- Het onderscheid tussen wetenschap en pseudowetenschap is niet eenvoudig te maken. R.G.A. Dolby, 'Reflections on deviant science' (pdf)
Wetenschap in de media
- Op de website van Hans van Maanen kun je veel van zijn artikelen lezen waarin hij kritisch wetenschap en de berichtgeving daarover volgt.
- Red Bull financierde wetenschappelijk onderzoek dat verdacht positief was over de energiedrank. 'UU onderzoekt eigen Red Bull-studies,' Ernst-Jan Hamel, 3 december 2012
- Hoe we wetenschap financiëren en publiceren werkt fraude in de hand. 'Scientific fraud is rife: it's time to stand up for good science.' Pete Etchells en Suzi Gage, The Guardian, 2 november 2012
- Wetenschappelijke artikelen die worden teruggetrokken zijn dat meestal vanwege fraude, niet vanwege fouten. 'Tenfold increase in scientific research retracted for fraud.' Alok Jha, The Guardian, 1 oktober 2012
I like wetenschap
- Hoe vaak een publicatie wordt gedownload bepaalt het gezag van de onderzoeker. ''Vind ik leuk' komt in de plaats van 'dat is waar'', José van Dijck, NRC Handelsblad, 15 september 2012
- Hoe wordt bepaald wat hoog in de Google scholar zoekmachines staat? En welke politiek-economische gevolgen heeft dit? José van Dijck 'Google-scholar as the Co-producer of Scholarly Knowledge' (pdf)
- Waarom zijn er zo weinig wetenschappers die twitteren? 'The terror of tweeting: social medium or academic message?' Op The Guardian 5-2-2013
- Hoe goed is online college volgen ten opzichte van in de zaal zitten? Een wetenschappelijke, kritische analyse van online leren. Rita Kop in het International Review of Research in Open and Distance Learning (2011).
- Too big to know. David Weinberger, The Perseus Books Group 2012. Hoe het internet de fundamenten van kennis heeft veranderd, en wat dat betekent voor de toekomst.
'Ranking' en rangorde
- Het Centrum voor Wetenschap en Technologie Studies houdt een blog bij over onze 'citatiecultuur'.
- Steven Shapin bespreekt wetenschap en marktwerkingen a.d.h.v. de boeken MIT and the Rise of Entrepreneurial Science van Henry Etzkowitz en Universities in the Marketplace: The Commercialisation of Higher Education van Derek Bok.
- Duitse hoogleraren willen niet meer in ranglijsten terecht komen. 'Geen ranglijsten meer voor Duitse wetenschappers', Stichting Beroepseer, 17 oktober 2012
- Is Nederland wel goed in wetenschap? 'Onder hoogvliegers Wetenschap; Nieuws Nederland Kennisland onder de loep.' Martijn van Calmthout, de Volkskrant, 20 oktober 2012 (alleen leesbaar door in te loggen bij Lexisnexis)
Das Experiment
- VPRO's Tegenlicht wijdde een deel van een aflevering aan de markante psycholoog Philip Zimbardo.
- The Lucifer Effect - Philip Zimbardo. In dit boek beschrijft Zimbardo hoe in ieder mens het kwaad naar boven kan komen.
- In de jaren '50 van de vorige eeuw werden proefpersonen compleet geïsoleerd van elke prikkel, met desastreuze gevolgen. 'What extreme isolation does to your mind,' Michael Mechanic, Mother Jones, 18 oktober 2012
- Op deze website beschrijft Zimbardo zijn beroemde gevangenisexperiment
Onwaarschijnlijk onderzoek: eerst lachen dan denken
- Bekijk hier allerlei onwaarschijnlijk onderzoek en lees meer over de Ig Nobelprijzen
- Kees Moeliker reist langs verschillende Ig Nobelprijswinnaars. Lees zijn verslag op de The Guardian
- Kees Moeliker over de Ig Nobelprijzen van 2005 op The Guardian, met als thema 'oneindigheid'.
- Marc Abraham is medeoprichter en redacteur van improbable.com over onwaarschijnlijk onderzoek. Zelf studeerde hij wiskunde aan Harvard. Hoe vindt hij de humor in wetenschap. Lees hier een uitgebreid interview met Abraham.
- Pinguïns blijken een uiterst pervers seksleven te hebben. Dat was twintig jaar geleden al ontdekt, maar is pas recent gepubliceerd. 'Pinguïn-porno opgedoken,' Jacqueline de Vree, Wetenschap 24, 11 juni 2012
Themagerelateerde leestips:
- Miedema, F. (2010) Wetenschap 3.0. Van academisch naar postacademisch onderzoek. Amsterdam: Amsterdam University Press. 152p. (Ook in het Engels, uit 2012, bij dezelfde uitgever: Science 3.0. Real science, real knowledge. 165p.) Verzameling essays over wetenschappers die op het randje opereren, de precaire relatie tussen wetenschap en bedrijfsleven, integriteit en de houding van het publiek tegenover wetenschap.
- Nussbaum, M.C. (2011) Not for profit. Why democracy needs the humanities. Princeton: Princeton University Press. Nederlandse vertaling: Niet voor de winst. Het belang van alfa-onderwijs voor de democratie. Amsterdam: Ambo, 213p. Een pleidooi voor belezenheid op het gebied van cultuur en geschiedenis als pijler van de democratie, en het belang van brede wetenschapspolitiek opleidingen in een tijd waarin carrièredenken, management en technologie hoogtij vieren.
- Abma, R. (2011) Over de grenzen van disciplines. Plaatsbepaling van de sociale wetenschappen. Nijmegen: Vantilt. 221p. Wat gebeurt er wanneer wetenschappers de grenzen van hun discipline overschrijden? En waarom doen ze dat eigenlijk? Vragen van disciplinaire afbakening en interdisciplinair avontuur worden in dit boek toegespitst op de positie van de sociale wetenschappen binnen het geheel van de wetenschap.
- Kolfschooten, F. van (2012) Ontspoorde wetenschap. Over fraude, plagiaat en academische mores. Amsterdam: De Kring. 320p. Een wetenschapsjournalistiek onderzoek naar wetenschappelijk wangedrag in Nederland in de laatste anderhalve eeuw.
- Goodstein, D. (2010) On fact and fraud. Cautionary tales from the front lines of science. Princeton: Princeton University Press. 168p. Mooi geschreven boek met een aantal case studies en een fraaie algemene beschouwing over de oorzaken van fraude in de wetenschap, door een ervaren universiteitsbestuurder en fysicus.
- Jong, E. de & R. Hoekstra (red.) Macht en wetenschap. Nijmegen: Valkhof Pers. 150p. Bundel essays over wetenschap en onder andere sociale druk, geld, bedrijfsleven, kenniseconomie: hoe herwin je de ‘ziel’ van de wetenschap?
- Radder, H. (Ed.) (2010) The commodification of academic research. Science and the modern university. Pittsburgh: Pittsburgh University Press. 350p. Een bundel over de relatie tussen universiteit en commercie op diverse wetenschapsgebieden.
- Maanen, H. van (2012) Je reinste wetenschap. Over gezondheid, veiligheid en andere onzin. Amsterdam: Contact. 215p. In zijn columns en ook in dit boek fileert Hans van Maanen op ontnuchterende wijze de methodologische en statistische pretenties van wetenschappelijk onderzoek
- Zimbardo, Ph. (2007) The Lucifer Effect. Understanding How Good People Turn Evil. New York: Random House. (Nederlandse vertaling: Het Lucifereffect. Rotterdam: Lemniscaat, 684p.) Beschrijving door de onderzoeker zelf van een van de beroemdste (of beruchtste) experimenten uit de geschiedenis van de psychologie.
Algemene wetenschapsfilosofische achtergrondinformatie:
- Leezenberg, M. & G. de Vries (2012) Wetenschapsfilosofie voor geesteswetenschappen. Amsterdam: Amsterdam University Press. 365p. Geactualiseerde en uitgebreide uitgave van een beproefde en goed geschreven inleiding in de wetenschapsfilosofie, die veel breder is dan de titel suggereert: de auteurs behandelen vrijwel alle tradities en stromingen in de wetenschapsfilosofie, van logisch empirisme tot en met postmodernisme.
- Benton, T. & I. Craib (2011) Philosophy of social science. The Philosophical Foundations of Social Thought. Basingstoke: Palgrave/Macmillan. 260p. De tweede editie van een brede inleiding in de wetenschapsfilosofie, met een accent op de sociale wetenschappen. Zowel positivistische als hermeneutische stromingen komen aan bod. Ook aandacht voor recente ontwikkelingen en discussies (kritisch realisme, feminisme, poststructuralisme).
- Kwa, C. (2005) De ontdekking van het weten. Een andere geschiedenis van de wetenschap. Amsterdam: Boom. 384p. Dit boek laat goed zien dat wetenschapsfilosofie en wetenschapsgeschiedenis nauw samenhangen. De auteur voert de lezer langs zes grote stijlen in de wetenschapsbeoefening (deductie, het experiment, hypothese, taxonomie, statistiek en evolutie) om uit te komen bij wetenschap in de twintigste eeuw.
- Kagan, J. (2009) The three cultures. Natural sciences, social sciences and the humanities in the 21st century. New York: Cambridge University Press. 311p. Hebben de drie grote wetenschapsgebieden - natuurwetenschappen, geesteswetenschappen en sociale wetenschappen - elk een eigen stijl van werken en zo ja, moeten we deze verschillen accepteren of zelfs toejuichen? Of is er maar één benadering die als echt wetenschappelijk kan gelden? Emeritus-hoogleraar ontwikkelingspsychologie Jerome Kagan maakt de balans op.
- Strien, P.J. van (2011) Psychologie van de wetenschap. Creativiteit, serendipiteit, de persoonlijke factor en de sociale context. Amsterdam: Amsterdam University Press. 391p. Welke rol spelen creativiteit en toeval in de wetenschapsbeoefening? Van Strien benadert deze vraag vanuit diverse invalshoeken: psychologisch, historisch, filosofisch, maar ook taal, cultuur en de computer komen voorbij. En wat heeft creativiteit te maken met genialiteit, en met jeugdervaringen?
- Pickstone J. (2001) Ways of knowing. A new history of science, technology and medicine, Chicago: Chicago University Press. 271p. Hoewel de nadruk in dit boek ligt op de natuur- en levenswetenschappen, komt ook de rol van hermeneutiek en interpretatie uitgebreid aan de orde, alsook de maatschappelijke context waarin de moderne wetenschappen zich ontwikkelden.
- Okasha, Samir (2002) Philosophy of science. A very short introduction. Oxford: Oxford University Press. 144p. Een handzaam boekje uit de reeks Very Short Introductions. Alle belangrijke kwesties en benaderingen in de wetenschapsfilosofie komen voorbij, zij het dat vooral aandacht wordt besteed aan de natuurwetenschappen, de biologie en de psychologie.
- Tijmstra, J. & H. Boeije (2011) Wetenschapsfilosofie in de context van de sociale wetenschappen. Den Haag: Boom Lemma. 87p. Na een overzicht van verschillende wetenschappelijke paradigma's en een bespreking van de relatie tussen wetenschap en praktijk, biedt dit beknopte boekje een praktische introductie in het deductief-nomologische model van verklaren en toetsen.
- Klukhuhn, A. (2008) Alle mensen heten Janus. Het verbond tussen filosofie, wetenschap, kunst en godsdienst. Amsterdam: Bert Bakker. 917p. Even brede als boeiende introductie op het tussengebied tussen ratio en gevoel, tussen wetenschap en kunst, vanuit het idee dat beide niet zonder elkaar kunnen.
Overige leestips:
In samenwerking met
- Faculteit Bètawetenschappen
- Faculteit Geesteswetenschappen
- Faculteit Sociale Wetenschappen