De Ontstaansgeschiedenis van het Groninger kleilandschap - Met excursie door het Groninger kleigebied

Het Groninger kleilandschap is een oud cultuurlandschap. Hoewel dit landschap al 26 eeuwen wordt bewoond, vertoont het nog sterke overeenkomsten met het oorspronkelijk gebruik. Tijdens deze cursus gaan we op zoek naar de bijzondere waarden van dit unieke landschap.  

Het Groninger kleilandschap maakt onderdeel uit van het terpen- en wierdenlandschap dat zich langs de Waddenkust tot in Denemarken uitstrekt. Aan de basis van dit landschap ligt het ontstaan van bewoonbare kwelders. De vorming van kwelders en kleigronden, de landschaps- en bewoningsgeschiedenis, de ontginningen en de eeuwenlange strijd tegen het water vormen de rode draad door deze cursus.

Kaarten zullen een belangrijke rol spelen. Aan de hand van topografische-, bodem- en hoogtekaarten wordt de ontstaansgeschiedenis van het landschap toegelicht. Met het kaartmateriaal en de resultaten van archeologisch onderzoek is het mogelijk de veranderingen in het landschap door de eeuwen heen te reconstrueren.

De leven op de kwelders was zeker niet eenvormig. Het kleilandschap is voortdurend aan grote veranderingen onderhevig geweest, zowel in positieve als negatieve zin. Deze veranderingen betreffen niet allen het landschap maar ook de maatschappelijke verhoudingen. We zullen proberen ons een beeld te vormen van het geestelijke en materiële leven van de Ommelanders op de zeeklei.

Bodemprofielen en archeologische vondsten – vaak uit eigen verzameling – geven de cursus een persoonlijk accent.

Programma

Leven in een kwelderlandschap vormt het eerste thema van de cursus. Het ontstaan van kwelders en de noodzaak om terpen en wierden op te werpen liggen aan de basis van het kleilandschap. Het dagelijkse leven van een wierdenbewoner zal de revue passeren.  De constructie van de behuizing krijgt daarbij bijzondere aandacht. Eeuwenlang wonen rijk en arm in vergankelijke behuizingen van hout, zoden, leem en riet. Pas in de 13e eeuw (her)ontdekt men de techniek om stenen te bakken. Met de ontwikkeling van de Groninger boerderij wordt dit onderdeel afgesloten.

Het tweede thema vormt de invulling van het landschap. In de loop der eeuwen zien we een overgang van een halfnatuurlijk naar een cultuurlijk landschap. De verkaveling van de kleigronden rondom de wierden komt aan bod maar ook de ontginningen van de aangrenzende veengebieden zullen worden besproken.

De bodemdaling van de ontgonnen veengronden veroorzaakt grote overstromingen en vormt de opmaat tot het derde thema: de strijd tegen het water. Grote inbraken en watersnoden waarbij de Lauwerszee en de Dollard ontstaan bepalen eeuwenlang de strijd om het bestaan. Door de aanleg van dijken en zijlen verdedigen de Ommelanders hun kwetsbare gronden. De komst van het Christendom blijkt van grote betekenis voor de organisatie van de waterstaat.

De cursus wordt afgesloten met een dagexcursie door het Groninger kleigebied op 18 juli, 10.00-ca. 17.00 uur. Bij de cursusprijs is de excursie, inclusief lunch en de thee tijdens de middagpauze, inbegrepen.